Uczyć się radości

Uczyć się radości

Agata Sierota

Nasze szczęście zależy od nas samych

                                                          Arystoteles

Radość kojarzy nam się często z beztroskimi dziećmi, śmiejącymi się z byle powodu. Nierzadko patrzymy na nie z zazdrością, przytłoczeni codziennymi sprawami.  Mówimy o radości świątecznej, ale świętom także często towarzyszy przemęczenie przygotowaniami i zdenerwowanie. Wielu z nas nie jest zadowolonych z życia. Współcześnie z powodu obniżonego nastroju cierpią nie tylko dorośli, ale coraz młodsze dzieci. Czy można być szczęśliwym na co dzień, pomimo obowiązków i problemów? Jak przekazywać dzieciom tę ważną życiową umiejętność?

Czy cieszymy się życiem?

Co czyni nas szczęśliwymi? Jak dostrzegać to, co może być dla nas źródłem radości? By odpowiedzieć na te pytania, musimy uświadomić sobie nasze cele życiowe, marzenia, aspiracje, wiedzieć, co jest dla nas subiektywnie istotne. Według badań CBOS (2024) ogólne zadowolenie z życia deklaruje 77% ankietowanych, choć zdecydowana większość w stopniu umiarkowanym. Badania jakości życia często koncentrują się na aspektach ekonomicznych oraz obecnej sytuacji życiowej: posiadanie pracy, rodziny itp. Bardzo istotny dla odczuwanej satysfakcji z życia jest jednak wpływ czynników psychologicznych: temperamentalnych, motywacji, celów, wartości, które mają znaczenie dla sposobu postrzegania życia i jego oceny. Z badań CBOS (tamże) wynika, że wśród ponadczasowych wartości, niezależnych od uwarunkowań ustrojowych i zmian polityczno-gospodarczych, które są istotne dla Polaków, do odczuwania szczęścia przyczyniają się m.in. zdrowie i dobro rodziny. Czy można je jednak uznać za pewnik szczęścia? Nie zawsze. Czy w takim razie jest nim bogactwo? Wszyscy znamy osoby bogate, zdrowe, posiadające dobra materialne, pozornie udane rodziny, a jednak… nieszczęśliwe. Wydaje się, że główne znaczenie mają przekonania o życiu i błędne zakładanie warunków szczęścia: „Będę szczęśliwy, gdy stanę się bogaty, zdrowy, w związku z tą konkretną osobą”. Przekonania o życiu wynikają z naszych doświadczeń: z dzieciństwa i obecnych, są powiązane z optymizmem/pesymizmem, który jest uważany za trudny do zmiany. Współcześnie naukowcy przekonują nas jednak, że optymizmu można się skutecznie nauczyć (Fox, 2013). Poczucie braku szczęścia wynika najczęściej z poszukiwania go poza sobą i nieakceptacji tego, co oferuje nam życie. Szczęście tkwi w nas, a umysł ma wielkie, często niewykorzystane możliwości. Człowiek sam obwarowuje się warunkami koniecznymi do osiągnięcia szczęścia, nie docenia tego, jaki jest i co ma (Krocz, 2024). Ważny jest więc nie tyle stan faktyczny zasobów osobistych i materialnych, ale umiejętność widzenia w życiu tego, co mamy i cieszenia się tym. 

Czynniki, sposoby i techniki

Każdy człowiek chce być szczęśliwy i wielu z nas zna sposoby poprawienia jakości swojego życia, ale…po prostu z nich nie korzysta. Przyzwyczajamy się do istniejącego stanu i nie podejmujemy wysiłku zmian. A może warto, choćby dla szczęścia dzieci…? Nasza filozofia życiowa, postawa wobec codzienności, wywiera na nie ogromny wpływ. W im większym stopniu, sami jesteśmy zadowoleni z naszej życiowej sytuacji, umiemy cieszyć się z drobiazgów, tym większa szansa, że dzieci pomimo doświadczanych problemów i trudności, będą czuły podobnie. Co możemy w takim razie zrobić, by poprawić nasze poczucie szczęścia? Musimy na umiejętność cieszenia się życiem i czynniki ją warunkujące popatrzyć holistycznie. Takich czynników jest wiele (Szubert, 2019). Przyjrzyjmy się najważniejszym i zastanówmy, na które mamy wpływ.

Doświadczenia z dzieciństwa i późniejsze

Wspomniano wcześniej, że nasze doświadczenia kształtują postawę wobec życia, biorą udział w tworzeniu przekonań, zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych (McKay i in., 2022). Jest to obszerny temat, ale ważne jest to, że nasze doświadczenia – to już przeszłość. Przeszłości nie możemy odwrócić: trudne dzieciństwo, przemoc, nałogi, nieudane relacje, problemy zawodowe itp. – to wszystko wpływa na nasz obecny stosunek do życia. Gdy przytłaczają nas przeszłe doświadczenia, warto skorzystać z terapii, pomocy specjalisty, by trudne, bolesne doświadczenia poczuć jako niełatwą, ale cenną lekcję życia. My, dorośli naszej przeszłości nie zmienimy, ale naszym dzieciom możemy dać poczucie akceptacji, bezpieczeństwa, które mają większe znaczenie dla ich przyszłej satysfakcji z życia niż zapewniane im dobra materialne. Czas spędzany z dzieckiem na wspólnej zabawie, rozmowie, także o tym, by doceniać to, co naprawdę wartościowe – to podwaliny umiejętności cieszenia życiem, gdy już dorośnie.

Obecna sytuacja życiowa

Praca, pasja, satysfakcjonujący związek, kontakty z rodziną – to wszystko wpływa na nasze zadowolenie z życia. Warto zastanowić się, co z czynników, mających wpływ na naszą satysfakcję z życia, możemy realnie zmienić. Mówi o tym znana Modlitwa o pogodę ducha: „Boże, użycz mi pogody ducha, abym godził się z tym, czego nie mogę zmienić, odwagi, abym zmieniał to co mogę zmienić i mądrości, abym odróżniał jedno od drugiego”. Zapytajmy nasze nastoletnie dziecko, jak rozumie słowa tej modlitwy. Znamienne, że słowa te są powtarzane na spotkaniach Anonimowych Alkoholików – osób, które często nie umiejąc dostrzec szczęścia w sobie, szukają go w alkoholu (Jampolski, 1992). 

Zasoby charakterologiczne i umiejętności 

Wiele osób twierdzi: „Jestem pesymistą, nie umiem się cieszyć życiem”. To prawda, że tendencje pesymistyczne są uwarunkowane temperamentalnie, ale nie oznacza to, że pesymizm rozumiany jako postawa jest niemożliwy do zmiany. Nasze zachowania można przeprogramować ( Fox, 2013), a terapeutyczna lub nawet indywidualna praca z negatywnymi przekonaniami, może być skuteczna (Maultsby, 2013), przekonują naukowcy. Bardzo ważny jest też rozwój umiejętności rozwiązywania problemów i łagodzenia stresu. Współcześnie mamy łatwy dostęp, chociażby przez internet, do najrozmaitszych prostych sposobów i technik, które ułatwiają radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, które gaszą naszą radość życia. Literatura, kursy online – warto z nich korzystać. Nauka zachowań asertywnych (Król-Fijewska, 1993) czy nauka relaksacji (Gmitrzak, 2017) to tylko przykłady umiejętności, które mogą pomóc w stresowych sytuacjach, dać odprężenie i radość. Racjonalna Terapia Zachowań, którą nieco przybliżymy w części końcowej naszych rozważań, może pomóc w walce z przekonaniami, które nie pozwalają nam być szczęśliwymi.

Wartości, cele, pasje

Nasze wartości kształtują się od dzieciństwa pod wpływem oddziaływań otoczenia. Gdy dorastamy wierząc, że rzeczy materialne są w życiu najważniejsze jako podstawa szczęścia, nie będzie zawsze łatwo je odnaleźć. Miłość czy dobro innych też nie są łatwymi do pozyskania wartościami, ale dają inny, duchowy wymiar radości, niż rzeczy materialne. Uczmy nasze dzieci, że wartością jest także samo poczucie życiowego szczęścia i że możemy wiele zrobić, by je osiągnąć, szukając go w sobie. Stawiajmy sobie w życiu realne cele, szukajmy swoich pasji i uczmy tego nasze dzieci. Po ciężkim dniu w pracy i szkole, godzina spędzona na ulubionych zajęciach, sprawia, że wraca energia i pojawia się radość. 

Wsparcie

Wsparcie bliskich to nie tylko pomoc w kłopotach ale i źródło radości. Uczmy dzieci od najmłodszych lat dbać o bliskie relacje i doceniać je. Pokażmy im, jak wiele zależy od nas, by kontakty z innymi przynosiły nam zadowolenie. Pozytywne nastawienie, drobne bezinteresowne gesty uprzejmości, dają więcej satysfakcji niż wrogie nastawienie i obojętność.

Zdrowie

Warto jest uświadomić sobie i swoim najbliższym, że zdrowy tryb życia wpływa na nasz nastrój i zdolność cieszenia się z codzienności. Zbilansowana dieta, właściwe proporcje pracy/nauki i odpoczynku oraz snu, dbałość o aktywność fizyczną to podstawy dobrego samopoczucia. Dziś naukowcy nie mają wątpliwości, że zdrowy tryb życia wpływa nie tylko na kondycję fizyczną, ale i nasze samopoczucie psychiczne (Gibbowski, Misztal, 2016). Gdy od najmłodszych lat dzieci doświadczają dobrego samopoczucia w wyniku zdrowego trybu życia, większa szansa, że będą go także stosować w dorosłości. Zdrowy tryb życia daje wiele okazji do wspólnych, rodzinnych radości – gotowanie zbilansowanych potraw, wspólne zajęcia fizyczne, sport.

Wiedza 

Nasza umiejętność cieszenia się życiem, zależy nie tylko od wrodzonego optymizmu i korzystnej sytuacji życiowej. Szeroka wiedza na temat czynników wpływających na nasze zadowolenie z życia i znajomość konkretnych sposobów, technik rozwiązywania trudnych sytuacji i poprawy nastroju to klucz do codziennego cieszenia się życiem. 

  • W każdej sytuacji uczmy się szukać dobrych stron, jak robią to optymiści. Z czasem automatycznie zaczniemy w trudnych sytuacjach zauważać nie tylko tragizm, ale i doświadczenie, które czegoś nas uczy, pokazuje, że potrafimy się zmierzyć nawet z trudnymi sprawami.
  • Korzystajmy z praktyki uważności (Teasdale i in., 2016), skupiajmy się na obecnej chwili. To ułatwi dostrzeganie nie tylko negatywnych, ale też pozytywnych stron życia. 
  • Zobaczmy, że nasza „pusta do połowy szklanka jest w połowie pełna”, doceniajmy to, co mamy, bądźmy wdzięczni za to, co przynosi nam los. Wiele osób stosuje tzw. praktykę wdzięczności, każdego dnia rano, gdy budzimy się w złym nastroju lub pod wieczór, gdy mamy wrażenie, że za nami ciężki dzień. Zastanówmy się dosłownie minutę nad tym, co mamy w naszym życiu dobrego, bądźmy wdzięczni także za drobiazgi: „Dziękuję za to, że mam własne mieszkanie, zjadłam pyszny obiad, dziękuję za różowy kolor nieba o poranku i uśmiech nieznanej osoby…”. Każdego dnia znajdziemy wiele takich rzeczy.
  • Praktyka wdzięczności uczy automatycznego dostrzegania właśnie takich drobiazgów i cieszenia się nimi. Praktykujmy ją z naszymi dziećmi i od nich uczmy się zachwytów drobiazgami: „mamo, mamo, zobacz, jaki ten pies ma śliczny ogonek”. Obyśmy nigdy nie gasili w dzieciach tego spontanicznego zachwytu światem.
  • Czytajmy z dzieckiem nie tylko klasyczne bajki, ale dobierajmy świadomie taką literaturę dla dzieci, która uczy pozytywnego patrzenia na świat i doceniania wszystkich czynników, które warunkują nasze szczęście (np. Nowak-Szczepańska, 2024).

Racjonalna Terapia Zachowań

Racjonalna Terapia Zachowań to dość prosta metoda, która może być stosowana samodzielnie lub pod okiem specjalisty. Może być pomocna, by zwalczyć nasze nieprawdziwe przekonania, blokujące drogę do szczęścia. RTZ opiera się na założeniu, że wiele naszych tzw. „nieszczęść” wynika z nieodróżniania faktów od czynników irracjonalnych. Jest to związane z fałszywymi przekonaniami, które wytwarzamy. „Będę szczęśliwy, gdy będę zdrowy, bogaty”, to wbrew pozorom przekonania fałszywe. Często mamy też wiele przekonań, powodujących negatywne nastawienie do swojej sytuacji życiowej: „Nie znajdę innej pracy”, „Do końca życia będę tu mieszkać” itp. Samo zauważenie, że często takie przekonania nie są oparte na racjonalnych podstawach, to początek drogi do zmian i większej satysfakcji z życia. Gdy sami uczymy się odróżniać przekonania racjonalne i nieracjonalne, tym łatwiej od najmłodszych lat uczyć tego dzieci, by i one miały szansę być szczęśliwe w życiu. „Mamo, nie dostanę się do tej szkoły, nigdy nie udaje mi się, gdy czegoś bardzo chcę”. Oprócz zapewnień, że dziecku to się uda, warto pokazać mu, że jego przekonanie jest fałszywe: „Myślę, że się dostaniesz, masz dobre oceny i wkładasz dużo wysiłku, pamiętasz, jak chciałeś dostać się do szkolnej reprezentacji sportowej i choć się obawiałeś, to się udało”. Podręczniki do Racjonalnej Terapii Zachowań pokazują, jak zapoznać się z podstawami i wdrażać metodę RTZ w życie swoje i swojej rodziny (Maultsby, 2013).

Zakończenie

Jeśli sami umiemy cieszyć się życiem, łatwiej jest przekazać nasze doświadczenia dzieciom. Porozmawiajmy z nimi o wartościach, czego chcą w życiu, zapytajmy o pasje. Podkreślajmy wagę pozytywnego nastawienia do życia i mówmy o sposobach i technikach, które w tym pomagają. Zachęcajmy, by szukały własnych metod i dzieliły się nimi z nami. Gdy staramy się nie poddawać własnemu pesymizmowi i jesteśmy go świadomi, rozmawiajmy o tym z dziećmi. Może wspólnie znajdziemy radość życia i sposoby, by czuć ją codziennie, a nie tylko od święta.

Bibliografia:

CBOS (2024). Komunikat z badań. Zadowolenie z życia w roku 2023. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2024/K_006_24.PDF (dostep dn. 20.10.2024).

Fox E. (2013). Między pesymizmem a optymizmem. Szczęście w rozumie. PWN, Warszawa.

Gibbowski P., Misztal A. (2016). Wpływ diety na samopoczucie psychiczne. Bromatologia, 1, s. 1-9.

Gmitrzak D. (2017). Trening relaksacji. Wyd. Samo sedno, Warszawa.

Jampolsky P. (2004). Leczenie uzależnionego umysłu. Wyd. Jacek Santorski, Warszawa.

Krocz K. (2024). Satysfakcja z życia. Jak osiągnąć zadowolenie z życia? https://relacje.abczdrowie.pl/satysfakcja-z-zycia/6956010618386976a (dostęp dn. 20.10.2024).

Król-Fijewska M. (1992). Trening asertyqności. PTP, Warszawa

Maultsby M.C. (2013). Racjonalna terapia zachowania podręcznik terapii poznawczo-behawioralnej, Wyd. Dominika Księskiego Wulkan, Żnin.

Nowak-Szczepańska I. (2024). Najmądrzejsze bajki – opowieści o tym, co daje supermoce. Wyd. GREG, Kraków.

McKay M., Greenberg M.J., Fanning P. (2022). Wybrakowani, bezwartościowi, wadliwi. GWP, Gdansk.

Szubert T. (2019). Determinanty zadowolenia z życia Polaków z pokolenia X. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, zeszyt 3, file:///D:/!!%20PROFIL%20!!/Desktop/abazior,+%7B$userGroup%7D,+15.+Szubert.pdf (dostęp dn. 26.10.2024).

Teasdale J., Williams M., Segal Z. (2016). Praktyka uważności. Wyd. UJ, Kraków.