Jak pomóc dziecku rozwijać pasje, by wzmacniać jego samoocenę

Agata Sierota

Pasja wymaga wiele wysiłku, czasem jest męczarnią, ale daje satysfakcję, poczucie szczęścia. To miłość.
 Iga Cembrzyńska

Współczesna presja osiągnięć sprawia, że poczucie własnej wartości dziecka często koncentruje się na wynikach nauki szkolnej. Zajęcia dodatkowe ucznia nie zawsze są zgodne z jego zainteresowaniami, a powodują brak wolnego czasu na rozwijanie hobby i rzeczywistych pasji dziecka. Poczucie wartości uczniów osiągających słabsze wyniki w nauce nie jest więc naturalnie rekompensowane przez poczucie bycia dobrym w innych dziedzinach, uprawianych z pasją. Bardzo wiele problemów psychicznych, w tym uzależnień, jest powiązana z niską samooceną dziecka (Filist, 2012). Pomoc w poszukiwaniu i rozwoju pasji można więc zaliczyć do działań profilaktycznych.
 
Co nazywamy pasją?
Pasją zazwyczaj nazywamy zamiłowanie do czegoś, co przynosi nam zadowolenie, euforię, co nas pobudza, pozytywnie nastraja i daje poczucie spełnienia. Można ją nazwać miłością do tego, co robimy. Gdy zainteresowanie czymś przekształca się w działanie, często jako hobby realizowane w wolnym czasie i towarzyszą temu silne pozytywne uczucia, możemy mówić o pasji (Szwedzki, 2013). Może to być miłość do dziedzin artystycznych, zwierząt, sportu, pasja kolekcjonerska i wiele innych. Pasja może przejawiać się w rożnych dziedzinach naukowych, np. w matematyce, historii, a także w działaniach praktycznych, np. pasja kulinarna czy fryzjerska.
 
Jakie korzyści przynosi posiadanie pasji?
Pasja przynosi radość, dodaje energii i motywacji do działania, pozwala odnosić sukcesy w danej dziedzinie. Wielu uczniów osiągających słabe oceny, uważanych w szkole za leniwych, staje się osobą „nie do poznania”, gdy działa w obszarze swoich pasji: wytrwale i systematycznie trenuje grę w piłkę nożną czy spędza czas na perfekcyjnym tworzeniu prac graficznych.

Pasja rozwija korzystne cechy osobowości: wytrwałość, dokładność, systematyczność, przewidywanie konsekwencji, odpowiedzialność. Niektóre zajęcia czy dziedziny dobrze wpływają na rozwój fizyczny, jak te powiązane z ruchem, sportem, inne pogłębiają empatię, np. fascynacja hodowaniem zwierząt domowych.

Pasja pomaga konstruktywnie rozwiązywać trudne sytuacje i dążyć do osiągnięcia stawianych sobie celów. W przypadku np. miłości do psów celem może być najpierw zasłużenie na bycie odpowiedzialnym w oczach rodziców, by otrzymać zgodę na posiadanie upragnionego zwierzaka, a w końcowym efekcie – posiadanie hodowli wybranej rasy. 
Działania związane z zainteresowaniami jednocześnie dodają energii i relaksują psychicznie.

 
Dzieci realizując swoje pasje konstruktywnie spędzają wolny czas. Odczuwając nudę często poddają się tzw. zjadaczom czasu: np. oglądają telewizję, filmy na youtube, często też popadają w różnorakie uzależnienia, np. od gier, internetu, zakupów, a w starszym trochę wieku od substancji psychoaktywnych. 
Posiadanie hobby, pasji sprzyja też nowym kontaktom społecznym, ułatwia ich nawiązywanie. Współcześnie dzieci i młodzież nawiązują znajomości przez internet, należąc do grup stowarzyszających miłośników gier planszowych, zwierząt czy tańca.

Wszystko to daje poczucie sukcesu, dziecko doświadcza sprawczości, osiąga założone, związane z pasją cele. Składa się to wszystko na wzrost poczucia pewności siebie i poprawia samoocenę. Dziecko ma szanse podnieść swoje poczucie wartości myśląc np.: „może nie jestem najlepszym uczniem w klasie, ale na hodowli orchidei znam się doskonale”. 
 
Czy pasję można znaleźć w szkole?
Jak wcześniej wspomniano we współczesnych czasach większy nacisk kładzie się na osiągnięcia szkolne i rozwój dodatkowych przydatnych w życiu kompetencji, jak np. umiejętność posługiwania się językami obcymi niż poszukiwanie tego, w czym dziecko jest autentycznie dobre i co jest lub może stać się jego pasją. Jeśli dziecko jest kreatywne, działa twórczo także w zabawach, ma szanse wchodząc w nowe doświadczenia odkryć swoją pasję. Warto więc je do nich zachęcać. Dzieci czasem odnajdują pasję w przedmiotach szkolnych: odkrywają pasje matematyczne czy historyczne. Bywa, że dany uczeń ma pozytywne oceny ze wszystkich przedmiotów, ale też czasem „szóstkom” np. z historii towarzyszą słabe oceny z innych przedmiotów. Bardzo ważna jest wtedy rola zarówno wychowawcy, jak i rodziców, by docenić i rozwijać odkryty talent a nie  „wymuszać” uzyskiwanie najlepszych ocen również z innych dziedzin. Rodzice często nie dostrzegają potrzeby poszukiwania i rozwoju zainteresowań dziecka, wskazując na zajęcia dodatkowe – szkolne lub pozaszkolne. Niestety często nie wiążą się one z jego zainteresowaniami, choć mogą być inspiracją do ich rozwoju. Nierzadko dodatkowe lekcje są realizacją niespełnionych pasji rodziców czy ich oczekiwań, a nie wynikiem dbania o rozwój faktycznych zainteresowań dziecka. 
 
„Nie siedź w telefonie”
Współcześnie rodzice często zwracają dziecku uwagę, że nadmiernie korzysta z telefonu w swoim wolnym czasie, ale rzadko proponują, zachęcają do czegoś innego, co faktycznie mogłoby zająć uwagę dziecka. Wychowywanie to nie tylko przekazywanie wiedzy i uczenie zasad moralnych, ale także wskazywanie możliwości rozwoju (Kowalska, 2022). Wiele znanych osób, które osiągnęły sukces, podkreśla, że pasją do wykonywania obecnego zawodu zainspirowali ich ojciec lub matka. Odnalezienie talentu, życiowego powołania, pasji nie zawsze następuje samoistnie. Bardzo pomocni w tym mogą być rodzice i wychowawcy. Niestety, często oni „w dobrej wierze podcinają skrzydła” dziecku mówiąc np.: „Weź się lepiej za naukę, bo kopanie piłki nie pomoże ci w egzaminach”. Tymczasem takie pasjonujące dla dziecka zajęcie, wykonywane we właściwych proporcjach do nauki – właśnie może pomóc. Dziecko mobilizuje się, żeby zrealizować zadane tematy, by potem oddać się temu, co relaksuje i dodaje radości. 
 
Pasje rodziców, pasje dzieci
Przede wszystkim rodzic musi pamiętać, że pasja dziecka nie musi być jego pasją. Jeśli zainteresowania są faktycznie wspólne czy zbliżone, a nie – narzucone, wtedy sytuacja dla obu stron jest łatwiejsza. Warto jednak, by każdy rodzic przyjrzał się sytuacji, gdy stara się rozwijać zainteresowanie, hobby dziecka – czy to zajęcie faktycznie córkę czy syna interesuje, sprawia mu radość, dodaje energii. Dziecko często trzeba zachęcać i motywować do działania, ale zmuszanie, gdy buntuje się ono lub popada w przygnębienie, jest bezcelowe. Dodatkowo jest szkodliwe wychowawczo i zdrowotnie dla dziecka, które przeżywa silny stres i czuje się nierozumiane. W momencie, gdy dziecko, jak potocznie mówi się „złapie bakcyla”, wtedy wystarczy już tylko pomagać w podtrzymaniu zainteresowania, gdyż mimo pasji czasem ulega ono zniechęceniu. Niekiedy rodzic niezrealizowane marzenia z dzieciństwa przerzuca na dziecko, np. marzył zawsze o graniu na fortepianie i teraz mimo protestów dziecka zapisuje go na lekcje gry na instrumencie. Inna jest sytuacja, gdy dziecko faktycznie odziedziczyło jakieś uzdolnienia po rodzicu, wtedy warto zachęcać dziecko do ich rozwoju. Pamiętać jednak trzeba, że rozwój odziedziczonych zdolności nawet, gdy dziecko odnosi w nich sukcesy, lecz dziedzina ewidentnie nie jest jego pasją, nie zwalnia rodzica od zadbania o to, by miało ono „coś swojego”, co jest jego własną prawdziwą pasją.

Adrian, 12 lat, ma talent pływacki odziedziczony po ojcu. Dzięki jego zachętom i wspólnym treningom osiąga wysokie pozycje w zawodach. Jednak to hodowla pająków jest pasją Adriana, przy niej się relaksuje: śledząc ich życie, czytając o nich, oglądając zdjęcia i rozmawiając z rówieśnikami o podobnych zainteresowaniach. W momencie, gdy mama Adriana zabroniła mu hodowli w domu, bo wg niej zbyt długo spędzał czas nic nie robiąc i wpatrując się w swoje okazy, „nie wiadomo dlaczego” obniżyły się jego oceny i spadła też motywacja do trenowania z ojcem. Dopiero konsultacja z psychologiem uświadomiła im, jak wielkie znaczenie dla syna ma jego pasja. Rozwiązaniem była rozmowa o zarządzaniu czasem, a nie – zakaz poświęcania go na to, co dodawało chłopcu życiowej energii. 
 
Wskazówki praktyczne
Dzieci, szczególnie młodsze, ale nie tylko, często pragną spełniać oczekiwania rodziców. Dlatego mniej uważna mama czy tata może nie dostrzec, że nawet potakująca odpowiedź dziecka na pytanie: „Czy chcesz chodzić na lekcje baletu?” może wynikać głównie z tego powodu. Oczywiście bywają scenariusze, w których dziecko nawet początkowo się buntuje przeciwko systematyczności działań, a później dostrzega w nich swoje powołanie. Jednak wbrew pozorom zdarzają się dość rzadko.

Jak ustalić, w jakim kierunku dziecko powinno się rozwijać, by odkrywało zarówno swoje talenty, jak i pasje? 

•    Słuchaj uważnie i obserwuj dziecko. Znalezienie czasu na szczerą rozmowę na temat jego zainteresowań jest najlepszym sposobem, dzięki któremu można szybko dowiedzieć się, co dziecko lubi robić.
•    Działaj. Mając konkretne informacje można np. zapisać dziecko na odpowiednie zajęcia czy warsztaty np. teatralne, kulinarne czy historyczne – które mogą stać się początkową drogą do rozwoju pasji.
•    Nie wymagaj, by było najlepsze – realizowanie pasji powinno być napędzane zaangażowaniem, a nie rywalizacją o pierwsze miejsce, co często dodaje negatywnych uczuć i pozbawia radości z samego działania. Staraj się nie sugerować dziecku, że powinno być najlepsze w grupie czy bardziej się starać ze względu na nagrody. To często „zabija” pasję.
•    Pomóż dziecku rozwijać pasję – pokazuj nowe rzeczy z danej dziedziny – gdy np. lubi malować, zachęcaj do spróbowania innych technik tworzenia obrazów, zaproponuj zajęcia rzeźbiarskie, zachęcaj do samodzielnego zdobywania wiedzy na dany temat, poszukiwania osób o podobnych zainteresowaniach.
•    Nie hamuj rozwoju pasji stereotypowo przypisywanych do przeciwnej płci – powinny być one rozwijane bez względu na płeć czy opinię otoczenia. Warto podążać ze współczesnymi zmianami, gdzie nikogo nie dziwi, że sukcesy osiąga mistrz kulinarny czy fryzjerstwa lub kobieta zdobywająca pierwsze miejsce w zawodach motocyklowych.
•    Nie popadaj w stagnację – niektóre pasje mogą towarzyszyć dziecku przez całe życie, ale niektóre zainteresowania się zmieniają, a rola rodzica w wyznaczaniu kierunku rozwoju jako pomocnika i wsparcie nadal trwa. Przykładowo hobby dziecka w wieku szkolnym może przyjąć zupełnie inną formę czy zakres tematyczny, podobna zmiana może nastąpić w wieku dojrzewania. Warto upewnić się, czy dziecko nadal z satysfakcją chodzi na zajęcia, które wybrało jakiś czas temu.
•    Czuwaj nad „słomianym zapałem” dziecka – dzieci mają często wiele zmiennych pomysłów: jednego dnia chcą występować na scenie, drugiego marzą o hodowli ryb akwariowych. Jest to naturalne, szczególnie u młodszych dzieci. Z czasem jednak dobrze jest uczyć ich dokonywania wyborów i bycia choć przez jakiś czas konsekwentnym, by lepiej poznać wybraną dziedzinę. Jest to okazja do uczenia dziecka odpowiedzialności, gdy razem z rodzicem decyduje się na wybór i jest świadome kosztów rodzica z tym związanych, np. opłata za zajęcia, potrzebne akcesoria itp.

Zdarza się, że rodzic nawet pomagając w znalezieniu pasji zaczyna dostrzegać, że zaczyna ona coraz bardziej pochłaniać czas dziecka, także ten, który powinien być przeznaczony na naukę szkolną. Rozwiązaniem, podobnie jak we wspomnianym przypadku Adriana, jest rozmowa na temat proporcji czasowych poświęcanych na hobby i naukę, a nie – negatywny stosunek do pasji dziecka.
 
Rozwój pasji do zwierząt – przykład
Często decyzja o zakupie zwierzęcia jest nieprzemyślana lub nie są wykorzystywane do końca możliwości, jakie daje dziecku takie hobby. Wspólnie z rodzicem podejmowane działania uczą dziecko dokonywania właściwych wyborów, analizy argumentów za i przeciw, gdy np. dziecko upiera się przy wyborze owczarka niemieckiego, którego początkowo nie da rady samo wyprowadzać na spacery. Bardzo ważne jest, by skorzystać z możliwości rozwijania odpowiedzialności dziecka poprzez wspólne ustalenie, a nawet spisanie zasad opieki i konsekwentne ich przestrzeganie. Rodzice niestety często od początku zakładają, że dziecko się zwierzęciem znudzi i sami będą musieli przejąć jego obowiązki. Jeśli dziecko zobowiązało się do spacerów ze zwierzęciem, powinni je jednak wyręczać tylko w uzasadnionych sytuacjach. Ważne są też możliwości rozwoju empatii, gdy rodzic rozmawia z dzieckiem o możliwych reakcjach zwierzęcia na jego zachowanie. Warto też pomóc młodemu pasjonatowi w poszerzaniu wiedzy z danej dziedziny, wskazując odpowiednie źródła, z których może czerpać wiarygodne informacje lub kupując książki tematyczne. Rodzic może też zachęcić dziecko do zapisania się do szkolnego kółka przyrodniczego lub poszukania grup rówieśników, które również fascynują się daną dziedziną.

Gdy córka czy syn odnajdą swoje pasje, staraj się w nich aktywnie uczestniczyć. Niezależnie od wieku wykazuj zainteresowanie jego działaniami, doceniaj postępy. Ciesz się także, że możesz obserwować, jak dzięki pasji dziecko kształtuje swoją osobowość, staje się kreatywne, rozwija się emocjonalnie, nabiera motywacji do działania. Pasja dodaje wewnętrznej siły, pewności siebie, uczy rozwiązywać trudne sytuacje konstruktywnie.
   
Bibliografia
Filist E. (2012). Samoocena młodzieży a postawy wobec zjawiska alkoholizmu. W: Innowacje Psychologiczne, T. 1, nr 1, Rozprawy naukowe str. 47-53.
Kowalska M. (2022). Jak pomóc dziecku znaleźć pasję? Małe Charaktery, listopad/2022, https://www.malecharaktery.pl/artykul/jak-pomoc-dziecku-znalezc-pasje, dostęp 2.10.2023. 
Mudło–Głagolska, K. (2019). Rola rodziców w rozwoju pasji u dzieci. W: Od inspiracji ku przyszłości. Wybrane zagadnienia współczesnej edukacji. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, s. 86–108.
Szwedzki M. (2013). Dzieci, sport, pasja czyli wychowanie przez sport. Wydawnictwo: Rozpisani.pl.
Tomaszewski M. (2018). Życie z pasją i brak pasji, czyli dlaczego warto mieć pasję w życiu. https://mariusztomaszewski.pl/blog/zycie-z-pasja-i-brak-pasji/, dostęp 9.10.2023.

Autorka jest doktorem nauk humanistycznych, psychologiem, wieloletnim pracownikiem Instytutu Psychologii UMCS Lublin oraz placówek pomocy społecznej, zmagających się m.in. z problemem uzależnień. Współpracuje z redakcjami czasopism m.in. Świat Problemów, Niebieska Linia, szerząc i popularyzując wiedzę psychologiczną.