Kompleksowe wsparcie w Centrum Pomocy Dzieciom w Gdańsku

Tadeusz Pulcyn

W siedzibie Centrum Pomocy Dzieciom (CPD) przy ul. Uphagena 18 w Gdańsku – jednej z placówek pomocy bezpośredniej prowadzonej przez Fundację „Dajemy Dzieciom Siłę” – rozmawiam z dr Martą Flis-Świeczkowską – radcą prawnym, koordynatorką zespołu interdyscyplinarnego i Ewą Wieczór – psychologiem, psychoterapeutką, koordynatorką zespołu terapeutycznego.

Centrum Pomocy Dzieciom w Gdańsku powstało dwa i pół roku temu. Jest jednym z pięciu tego typu centrów w Polsce. W najbliższym roku planowane jest otwarcie nowych placówek – w ramach budowania sieci profesjonalnych ośrodków kompleksowo pomagających dzieciom po doświadczeniu krzywdzenia.
– Naszym celem jest – mówi Marta Flis-Świeczkowska – wieloaspektowa, specjalistyczna pomoc dziecku krzywdzonemu i jego rodzicom/opiekunom (niekrzywdzącym). Placówka świadczy wobec nich indywidualną i grupową pomoc psychologiczno-terapeutyczną, psychiatryczną, prawną i medyczną. Placówka została wyposażona również w nowoczesny pokój przesłuchań, w którym sąd w przyjaznych warunkach może przesłuchać dziecko.
– Centrum zapewnia – dodaje Ewa Wieczór – kompleksową, specjalistyczną pomoc dla dzieci pokrzywdzonych przestępstwem, przede wszystkim z doświadczeniem przemocy i wykorzystania seksualnego, zamieszkałych zarówno na terenie Gdańska, jak i poza nim. Pracujemy w sposób interdyscyplinarny. Wśród piętnastu specjalistów, głównie psychologów z wykształceniem psychoterapeutycznym, jest dwóch prawników, lekarz psychiatra, koordynator CPD oraz pracownicy tzw. pierwszego kontaktu. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, współpracujemy także np. z pedagogami szkolnymi, pracownikami socjalnymi czy kuratorami. 
 
Jak pomaganie dzieciom wygląda w praktyce? 
– Zaczyna się od tego – relacjonuje Ewa – że rodzic lub inny opiekun prawny skrzywdzonego dziecka zgłasza się do naszego Centrum – najczęściej telefonicznie. Wówczas pracownik pierwszego kontaktu przeprowadza dokładny wywiad; zbiera informacje, które są niezbędne, aby móc zdecydować – już wspólnie z zespołem – jaki rodzaj pomocy możemy zaoferować osobie zgłaszającej się. 
Nasza oferta – precyzuje Marta – jest dedykowana dzieciom do 18. roku życia, które doświadczyły przemocy, w tym wykorzystania seksualnego. Jesteśmy specjalistycznym ośrodkiem, dlatego też pomagamy dzieciom w sytuacji, gdy o popełnieniu przestępstwa zostały już powiadomione odpowiednie służby, a dzieci uczestniczą w procedurach w charakterze pokrzywdzonego czy świadka. Najpierw, jak wspomniała Ewa, zgłaszają się po pomoc dorośli, ale mieliśmy też przypadki, że dzieci same zwracały się do nas po pomoc, np. mailowo. Po przyjrzeniu się przedstawionej nam sprawie otaczamy opieką i dzieci, i niekrzywdzących rodziców czy opiekunów prawnych. Jak wskazują najnowsze statystyki, osobami krzywdzącymi dzieci są w większości ich bezpośredni opiekunowie lub inne bliskie im osoby. Otaczamy opieką więc tych rodziców (opiekunów), którzy nie skrzywdzili dziecka, nie popełnili wobec niego przestępstwa.
 
Co to znaczy „otaczamy opieką”? 
– Po zgłoszeniu się do CPD rodzica/opiekuna prawnego dziecka, które doświadczyło przestępstwa – wyjaśnia Ewa – omawiamy to zgłoszenie w zespole interdyscyplinarnym, a potem zapraszamy niekrzywdzącego rodzica na spotkanie konsultacyjne z psychologiem, którego celem jest rozeznanie: co się dzieje aktualnie z dzieckiem – czy jest bezpieczne, co niepokoi rodzica/opiekuna prawnego w zachowaniu dziecka, czy w sposób właściwy udzielana jest mu pomoc, jakie ma potrzeby, co zrobić, aby zadbać o jego komfort psychiczny. Często podczas takiej rozmowy rodzic także zgłasza potrzebę pomocy prawnej i wówczas taką oferujemy. Po konsultacji, czasem dwóch, a nawet trzech, jako zespół decydujemy, czy i kiedy zapraszamy dziecko, które doświadczyło krzywdy, na spotkanie z jednym z naszych psychologów/terapeutów. Najpierw są to rozmowy o charakterze konsultacyjnym, kwalifikującym do ewentualnej terapii w naszym Centrum.
 – Dziecko – dopowiada Marta – dopiero po przesłuchaniu i konsultacjach kierujemy do terapii. Trzydziestoletnie doświadczenie Fundacji „Dajemy Dzieciom Siłę” potwierdza, że ingerowanie w to, co przeżywa dziecko przed przesłuchaniem, mogłoby utrudnić pozyskiwanie dowodów jego krzywdzenia. Moglibyśmy też spotkać się z zarzutem obrońcy oskarżonego, oczywiście bezpodstawnym, że próbujemy ingerować we wspomnienia dziecka, nastawiać je przeciw oskarżonemu. Dlatego spotykamy się z dzieckiem dopiero po jego przesłuchaniu, żeby mieć pewność, że swoim działaniem nie zaszkodzimy przebiegowi postępowania karnego. 
Jeżeli wiemy, że do przesłuchania dziecka ma dojść w niedługim czasie, proponujemy rodzicowi niekrzywdzącemu przygotowanie dziecka do przesłuchania. Takie przygotowanie jest przeprowadzane przez przeszkolonego w tym zakresie psychologa z naszego Centrum. Psycholog nie omawia z dzieckiem w żadnym aspekcie wydarzenia, jakiego doświadczyło, lecz przekazuje mu informacje m.in., kto będzie w przesłuchaniu uczestniczył, jakie posiada uprawnienia i obowiązki, oraz informuje, że spotkanie odbędzie się w obecności kamer. Takie spotkanie ma charakter edukacyjny; ma na celu wyłącznie oswojenie dziecka z sytuacją, z jaką się spotka. Przekazujemy dziecku, że może też zadawać pytania podczas przesłuchania, może powiedzieć, że czegoś nie wie i wypowiadać swoje oceny odnoszące się do przeżytego zdarzenia. 
To spotkanie ma ogromny wpływ na jakość późniejszego przesłuchania, jak i znacząco wpływa na obniżenie stresu u dziecka. Z przygotowania do przesłuchania może skorzystać również rodzic, jeżeli zgłasza taką potrzebę. Celem takiego spotkania jest obniżenie napięcia związanego z czynnością, w której ma uczestniczyć jego dziecko, a o której przebiegu nie ma pojęcia. Jest to istotne, bowiem niepokój rodzica może udzielać się dziecku, które i tak już znajduje się w trudnej dla siebie sytuacji.    
Jeśli dziecko jest przygotowywane do przesłuchania w naszym CPD, a następnie przesłuchiwane w naszym Przyjaznym Pokoju Przesłuchań, to jest to dodatkowy zasób – w sytuacji, gdy również w naszym Centrum otrzymuje pomoc psychologiczną. Dziecko jest wówczas oswojone z miejscem, osobami, co może sprzyjać obniżeniu napięcia i stresu związanego z „kolejnym nowym miejscem”. Wpisuje się to również w naszą ideę kompleksowej pomocy „pod jednym dachem”.
 
Terapia dzieci i wsparcie dla niekrzywdzącego rodzica CPD świadczy pomoc specjalistyczną – podkreślają moje rozmówczynie. 
– Tak jak wspomniałyśmy wcześniej, oferta naszego Centrum dedykowana jest dzieciom pokrzywdzonym przestępstwem, głównie z różnymi formami przemocy, w tym wykorzystaniem seksualnym. Każda sytuacja dziecka skrzywdzonego jest inna, dlatego do każdej zgłaszanej sprawy podchodzimy indywidualnie.
W zdecydowanej większości przypadków zgłasza się do nas mama dziecka, która zauważa jego niepokojące zachowania lub słyszy od niego słowa, które wskazywać mogą na doświadczanie przez nie wykorzystania seksualnego. Niektóre z dzieci mówią wprost, co się im przytrafiło, inne zaś prezentują objawy zagrażające ich zdrowiu i życiu.
Dzieci, zwłaszcza w okresie dojrzewania, zaczynają rozumieć zdarzenia z dorosłymi, które miały charakter seksualny, a miały miejsce dużo wcześniej. Niejednokrotnie wspomnienia tych doświadczeń są tak traumatyczne, że sięgają po niekonstruktywne sposoby radzenia sobie z nimi. Wówczas może dochodzić do zachowań niebezpiecznych dla funkcjonowania, zdrowia i życia dziecka. 
Dzieci młodsze ujawniają swoje skrzywdzenie przez zachowania czy słowa, które nie są adekwatne do ich wieku. Niekiedy o krzywdzących doświadczeniach jako pierwsi dowiadują się rówieśnicy, nauczyciele w szkole, czasami szkolny psycholog czy psychiatra. Gdy dziecko jest w złym stanie psychicznym, rodzic niekrzywdzący szuka pomocy m.in. u psychiatry, który podczas konsultacji jest w stanie dostrzec skutki skrzywdzenia dziecka. 
– Zdarza się także – stwierdza Ewa – że dzieci nie ujawniają, że zostały skrzywdzone, ale w ich zachowaniu czy funkcjonowaniu pojawiają się pewne trudności – np. nadpobudliwość, wycofanie, smutek, agresja, które łatwo przypisać klasyfikowanym zaburzeniom, jak np. depresja, ADHD czy zaburzenia przywiązania. Zatem, objawy skrzywdzenia występujące u dziecka nie zawsze są jednoznaczne. Dlatego należy być bardzo uważnym, aby prawidłowo postawić diagnozę i dostrzec, że owe objawy są następstwem doświadczenia traumy, przemocy lub wykorzystania seksualnego. 
– Z perspektywy prawnej, podczas zgłoszenia się rodzica (opiekuna) do naszego Centrum, dopytujemy wyłącznie o to, czy toczy się postępowanie karne i na jakim jest etapie – dodaje Marta – bo, jak powiedziałam wcześniej, świadczymy pomoc dzieciom, które uczestniczą w procedurze. Natomiast obszarem zainteresowań psychologów jest głównie obserwacja, jak dziecko funkcjonuje podczas spotkań.
 – Wnikliwie obserwujemy – zapewnia Ewa – jak dziecko wchodzi w relacje, jak reaguje na bodźce, co mówi, a jeśli jest młodsze – w jaki sposób się bawi, czy adekwatnie reaguje na różnorodne sytuacje. Dowiadujemy się, jak funkcjonuje nie tylko w rodzinie, ale również w przedszkolu, w szkole wśród rówieśników czy w innych grupach społecznych, aby spojrzeć na funkcjonowanie dziecka szeroko; rozpoznać jego trudności, ocenić adekwatność przejawianego zachowania oraz ocenić, czy i jakiego wsparcia potrzebuje, w jakich obszarach.
Zaznaczmy, że inny specjalista spotyka się z rodzicem niekrzywdzącym, a inny ze skrzywdzonym dzieckiem, bowiem istotne jest to, żeby terapeuta dziecka mógł zachować neutralność w relacji z nim i być obiektywny wobec jego zachowań. Czasem matka dziecka przychodzi i relacjonuje wydarzenie, zachowania krzywdziciela. Nie budujemy jednak naszej interwencji pomocowej wyłącznie na podstawie jej relacji. Bierzemy pod uwagę – podkreślam – przede wszystkim przekaz dziecka. 
Pomoc terapeutyczna w gdańskim Centrum jest kierowana zwłaszcza ku dzieciom, a jeśli chodzi o rodziców, to otrzymują u nas wsparcie psychologiczne, psychoedukację, wzmacnianie kompetencji rodzicielskich, zwłaszcza w obszarze uważności, jeśli chodzi o własne funkcjonowanie w relacji z dzieckiem. Zdarza się, że rodzic także potrzebuje terapii. Wówczas zastanawiamy się, gdzie i jak owa potrzeba może być zrealizowana.
 
Informacje zwrotne i szkolenia CPD w Gdańsku odnosi sukcesy. Jakie?
– Naszym sukcesem jest to – przekonuje Marta – że pracujemy interdyscyplinarnie, co w Polsce jest wciąż wyjątkowe i należy do rzadkości. W jednym miejscu skupiamy różnych specjalistów, którzy dzielą się swoją wiedzą i umiejętnościami popartymi doświadczeniem. Mamy psychoterapeutów, którzy pracują w różnych nurtach i wszyscy skupiają się na jednej osobie –  dziecku, któremu chcą skutecznie pomóc. Sukcesem można nazwać również to, że po procesie terapeutycznym dziecka w naszym ośrodku dostrzegalne są zmiany w jego funkcjonowaniu. Dysfunkcyjne zachowania minimalizują się lub całkowicie ustępują, w wyniku czego dziecko zaczyna sobie lepiej radzić, np. w obszarze funkcjonowania społecznego.
Po terapii nasi klienci piszą do nas, dziękują nie tylko za to, że pomogliśmy im w powrocie do normalnego życia, ale także za pomoc prawną. Nasze Centrum ma dość krótki staż, ale wiemy, że do warszawskiego Centrum Fundacji „Dajemy Dzieciom Siłę” osobiście przychodzą „uratowane” dorosłe już dzieci z podziękowaniami. 
– Dużym zasobem naszego Centrum jest to – oświadcza Ewa – że dziecko i rodzic niekrzywdzący objęci są kompleksową pomocą w jednym miejscu. Dziecko może być w naszym ośrodku przesłuchane, a wcześniej być do tego przesłuchania przygotowane. Może otrzymać pomoc psychologiczną, terapeutyczną, psychiatryczną. Rodzic niekrzywdzący może skorzystać ze wsparcia psychologicznego, psychoedukacji i pomocy prawnej. Co więcej, w gdańskim Centrum Pomocy Dzieciom na potrzebną pomoc nie czeka się w długich kolejkach. Można ją uzyskać stosunkowo szybko i, co ważne, bezpłatnie. 
Oferujemy również konsultacje dla specjalistów pracujących z dziećmi – wypowiada ostatnie zdania Marta. – Na przykład, jeśli jakiś nauczyciel, pedagog szkolny, prokurator, sędzia czy kurator procesowy potrzebuje konsultacji – czy to psychologicznej, żeby rozeznać sytuację, aby dziecku pomóc, czy konsultacji prawnej – może z nami się skonsultować osobiście, telefonicznie czy mailowo. Dzielimy się naszą wiedzą i doświadczeniem, wspólnie szukamy najlepszych rozwiązań. Poza tym prowadzimy działania edukacyjne dla profesjonalistów pracujących z dziećmi, m.in. nauczycieli, pedagogów, pracowników socjalnych, policjantów, prawników etc., którzy mogą zidentyfikować problem i interweniować. Organizujemy szkolenia, seminaria, konferencje, webinary, które dotyczą różnych form krzywdzenia dzieci – m.in. przemocy domowej,  wykorzystywania seksualnego – oraz interwencji psychologicznej i prawnej. Przekazujemy wiedzę i umiejętności w zakresie rozpoznawania symptomów krzywdzenia, interwencji, pomocy terapeutycznej, działań profilaktycznych. 
O pozostałych działaniach naszej Fundacji, bo wachlarz jej aktywności jest bardzo szeroki, ale też o sposobach jej wspierania – jako organizacji pozarządowej – informujemy na stronie: fdds.pl.

Na zdjęciach z archiwum FDDS: Marta Flis-Świeczkowska oraz Ewa Wieczór, grafika przedstawiająca wnętrze jest pokojem przesłuchań.