Bajkoterapeutyczna pomoc w czasach pandemii

Maria Engler

Pandemia Covid-19 to temat wywołujący skrajne emocje. Często zapominamy, że świadkami tych wydarzeń są dzieci, które również zauważają społeczne niepokoje oraz zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu swoim i swoich bliskich. Wszystko to znajduje przełożenie na rzeczywistość dzieci. Wiele z nich już doświadczyło nauki zdalnej, izolacji od rówieśników, kwarantanny, choroby czy nawet śmierci bliskich. Istnieje więc duża potrzeba rozmawiania z dziećmi o pandemii oraz wspierania pojawiających się w związku z nią emocji.

Aby rozmawiać z dzieckiem o pandemii koronawirusa Covid-19, należy najpierw dostarczyć mu wiedzy. Świetnym sposobem na zrobienie tego w sposób zrozumiały jest sięgnięcie po odpowiednie książki. Jedną z nich jest opowiadanie autorstwa doktora nauk medycznych Thoma Rooke pt. Jak podróżują wirusy, bakterie i inne zarazki. Jest to jedna z najpopularniejszych w Stanach Zjednoczonych książek dla dzieci na temat chorób zakaźnych i ich zapobiegania. W ciągu ostatniego półtora roku sięgano po nią bardzo często. To krótkie, lecz pełne faktów i ciekawych ilustracji opowiadanie zaczynające się od przedstawienia czytelnikom postaci Romka, który tego dnia czuje się bardzo źle, ponieważ się przeziębił:
Przeziębienia spowodowane są przez maleńkie stworzonka zwane zarazkami. I właśnie teraz miliony zarazków żyją sobie w nosie Romka. Jest bardzo wiele rodzajów zarazków, przez które możesz zachorować. Na przykład bakterie, drożdże, grzyby i wirusy. Przeziębienia zazwyczaj spowodowane są przez wirusy. Zarazki przeziębienia rozmnażają się w nosie Romka. Jest ich tak dużo, że wylatują z nosa i rozbiegają się po pokoju. Potrzebują nowego domu. Drugi śliczny, ciepły nosek byłby idealny. 
Książka pełna jest barwnych ilustracji i zabawnych dialogów, np. między wirusami, które narzekają na tłok w nosie Romka i planują ucieczkę. Na każdej stronie znaleźć można opisane w zwięzły sposób fakty na temat zarazków oraz radzenia sobie z nimi.
W dalszej części książki możemy towarzyszyć zarazkom w drodze, jaką pokonują z nosa Romka do innych nosów. Dzięki temu dzieci mają szansę zaobserwować, co się dzieje, kiedy np. kichają nie zasłaniając ust czy nie myją dłoni. Dodatkowo poznają zaskakujące fakty z życia wirusów, np. o tym, że przy kichnięciu zarazki wyfruwają z nosa z prędkością 160 kilometrów na godzinę, co oznacza, że w ciągu sekundy mogą przebyć nawet pięćdziesiąt metrów. Kiedy więc Romek kicha w klasie, zarazki z jego nosa osiadają na niemal wszystkich przedmiotach. Zazwyczaj szybko giną, jednak na niektórych powierzchniach potrafią przeżyć kilka dni. To oznacza, że czynności takie jak: obgryzanie paznokci, bezwiedne gryzienie ołówka czy zjedzenie leżącego na ławce jabłka bez wcześniejszego umycia go z dużym prawdopodobieństwem przeniosą do naszego organizmu liczne wirusy i bakterie.
Książka Jak podróżują wirusy, bakterie i inne zarazki uświadamia nam, jak wielu przedmiotów w ciągu dnia dotykamy. Krzyś po odejściu od klawiatury komputera, na którą wcześniej kichnął Romek, dotyka klamki, temperówki, zeszytu i globusa. Autor sprytnie przemyca informacje o tym, że na klawiaturach komputerów i na biurkach znajduje się ponad czterysta razy więcej zarazków niż w toalecie na desce muszli klozetowej. Dzieci mogą się również dowiedzieć, że zarażanie innych odbywa się, zanim czujemy się źle. 
 
Zuzia w czasie pandemii
Książka autorstwa Liane Schneider pt. Zuzia w czasie pandemii również dostarcza dzieciom sporej dawki wiedzy na temat profilaktyki chorób zakaźnych. Koncentruje się jednak wyłącznie na temacie pandemii koronawirusa Covid-19 oraz na problemach emocjonalnych związanych z następstwami pandemii. 
Opowiadanie zaczyna się od opisu tego, co w życiu Zuzi nie jest już tak, jak kiedyś:
Zuzia się dziwi, że w tym roku wszystko wygląda inaczej niż zwykle. Przedszkole jest zamknięte. Ludzie noszą maseczki i dbają o to, żeby nie podchodzić zbyt blisko siebie. W tym roku nie będzie ani wiosennego jarmarku, ani wyjazdu na wakacje. Co się stało?
Tata rozmawia o tym z Zuzią. Nagle na świecie pojawił się wirus, który nazywa się koronawirus i wywołuje nową chorobę. Ta choroba najczęściej nie jest groźna dla dzieci, ale zagraża ludziom, którzy już na coś chorują albo są w starszym wieku. Te osoby muszą jechać do szpitala. Część z nich nawet umiera, ponieważ na tę chorobę nie ma lekarstwa. Jest bardzo zaraźliwa, więc wszyscy muszą się chronić i uważać, żeby się nie rozprzestrzeniała.
Warto zauważyć, że książka została napisana w czasie, w którym szczepienia na koronawirusa Covid-19 nie były jeszcze dostępne. Tata tłumaczy Zuzi, w jaki sposób można zarazić się koronawirusem. Dobrym narzędziem do rozmowy na temat emocji dziecka związanych z tą chorobą jest opis zmartwień Zuzi. Dziewczynka nie chodzi do przedszkola, podobnie jak obecnie wiele dzieci z powodu kwarantanny. Zuzia tęskni za koleżankami i kolegami. Męczy ją ciągłe towarzystwo młodszego brata, ponieważ chciałaby spędzić czas również z rówieśnikami. Chciałaby też znów chodzić na basen, lekcje tańca i jazdy konnej, a także uczestniczyć w imprezach urodzinowych koleżanek i kolegów. 
Rodzice wspierają Zuzię. Uspokajają ją, że za jakiś czas wszystko wróci do normy, jeśli ludzie będą przestrzegać właściwych zasad. Mama proponuje dziewczynce, żeby narysowała obrazek dla swojej przyjaciółki i na spacerze wrzuciła do jej skrzynki pocztowej. Zmartwieniem Zuzi jest również brak spotkań z ukochanymi dziadkami. Dziewczynka wspólnie z rodzicami znajduje jednak rozwiązanie – rozmawia z dziadkami przez telefon oraz prowadzi z nimi wideorozmowy. W czasie tworzenia książki Zuzia w czasie pandemii sposobem ochrony było ograniczenie kontaktów ze starszymi członkami rodziny oraz częste kontaktowanie się z nimi w inny niż bezpośredni sposób. 
Z książki dzieci mogą się również dowiedzieć, czym jest kwarantanna, home office i w jaki sposób dzieci mogą spędzać czas, gdy rodzice pracują z domu. Udzielane są również praktyczne wskazówki:
Mama specjalną chusteczką dokładnie czyści rączkę sklepowego wózka. W sklepie Zuzia nie powinna niczego dotykać. […] Na podłodze przy kasie naklejono specjalne znaki, które wyznaczają odstęp pomiędzy czekającymi w kolejce. 
Maseczki chronią nas dlatego, że wyłapują większą część kropelek, które wydostają się z nosa i ust. Trzeba je nosić wszędzie tam, gdzie nie jest łatwo zachować odpowiednią odległość od innych osób – na przykład w autobusach i pociągach albo na zakupach. 
Z książki dzieci mogą dowiedzieć się również, w jaki sposób prawidłowo myć ręce, jak postępować przy kichaniu i kaszlu, bawić z innymi dziećmi w sposób minimalizujący ryzyko zakażenia itd. Książka w humorystyczny i ciekawy sposób pomaga najmłodszym odnaleźć się w nowej rzeczywistości.
 
Basia pomaga zrozumieć emocje
Seria książek autorstwa Zofii Staneckiej o przygodach Basi bije rekordy popularności. Jedną z nich jest Basia. Wielka księga o uczuciach. Książka ta jest prawdziwą skarbnicą wiedzy na temat emocjonalności. 
Pandemia Covid-19, a przede wszystkim jej skutki i wprowadzone obostrzenia, wywołują szereg różnych emocji u dzieci. Basia pomaga czytelnikom poznać i zrozumieć te emocje, a także radzić sobie z nimi. W rozdziale na temat strachu głos zabierają bliscy Basi. O swoich przeżyciach związanych z tą emocjś opowiadają dziadkowie i rodzice, a także sama Basia i jej koledzy. Babcia mówi:
Boję się, kiedy Henryk źle się czuje. Nie chcę, żeby chorował. Najbardziej się bałam, kiedy wzięli go do szpitala. Gdy wyszedł, często na niego fukałam ze strachu, bo wcale na siebie nie uważał. 
Mama wspomina, że kiedyś odczuwała strach, gdy Basia na wakacjach poszła sama do lasu. Mówi też, że zmusiła się, by go „odgonić”, ponieważ paraliżował ją, a ona musiała znaleźć rozwiązanie tej sytuacji. Tata opowiada, czego ludzie bali się kiedyś, a czego teraz. Wspomina też o wirusie Covid-19. Rozdział na temat strachu urozmaicony jest kącikiem porad Miśka Zdziśka (ulubionej maskotki Basi) i wyjaśnieniem znanych powiedzonek o strachu.
Autorka pamiętała również o rozróżnieniu strachu od lęku. Na temat lęku napisała osobny rozdział. Mama Basi wyjaśnia w nim, że strach wiąże się z realnymi wydarzeniami i pomaga nam się przed nimi chronić – odczuwamy go np., gdy widzimy agresywnych ludzi. Lęk natomiast dotyczy rzeczy wyobrażonych. Mama odczuwa lęk, gdy myśli, co by się stało, gdyby ktoś skrzywdził jej dzieci lub gdyby straciła pracę. Basia mówi, że czuje lęk, gdy ma złe sny, a jej brat Janek zwierza się, że lęk pojawia się u niego, gdy kuzyn opowiada mu straszne historie. I chociaż wie, że są nieprawdziwe, boi się w nocy pójść do łazienki. 
 
Emocje te to nie tylko strach i lęk, lecz także napięcie, tęsknota, stres, złość i zniechęcenie. Warto pokazywać dzieciom, że to, co czują, zawsze jest naturalne i potrzebne, nawet jeśli ich emocje są bolesne i trudne. Zadbanie o emocjonalność dzieci w tym szczególnym okresie pandemicznym jest niezwykle ważne, ponieważ psycholodzy coraz częściej obserwują pojawianie się problemów psychicznych u dzieci i młodzieży oraz nasilenie tych, które istniały już przed pandemią. 
 
  
Bibliografia
Rooke T. (2020), Jak podróżują wirusy, bakterie i inne zarazki, Warszawa. 
Schneider L. (2021), Zuzia w czasie pandemii, Poznań. 
Stanecka Z. (2021), Basia. Wielka księga o uczuciach, Warszawa.
 
Autorka jest absolwentką podyplomowych studiów na kierunku Pedagogika Opiekuńczo-Wychowawcza oraz studiów Nauki o Rodzinie o specjalności Poradnictwo i Terapia Rodziny i Małżeństwa